انواع شیفت کاری【معرفی کامل شیفت و نوبت کاری】
یکی از فاکتورهای مهم در افزایش بهره‌وری و پیشرفت کسب و کار، رعایت نظم و انضباط در محیط کار است. از این رو مدیران و صاحبان کسب و کارها با وضع قوانینی در محل کار، سعی می‌کنند یک محیط منظم و فعال بسازند. با ایجاد انواع شیفت کاری در نرم افزار حضور و غیاب و اختصاص شیفت‌ها به هر پرسنل یا هر گروه کاری، ورود و خروج کارکنان به شرکت منظم خواهد شد. تصور کنید در یک شرکت ، شیفت کاری برای پرسنل تعریف نشده باشد و هر شخصی در هر ساعتی که خواست وارد شرکت شود. در این صورت بی‌نظمی و آشفتگی در کارها در شرکت فراگیر می‌شود و آن کسب و کار در مدت کوتاهی با مشکلات اساسی روبرو خواهد شد. از این رو تنظیم و اعمال مقررات در ورود و خروج کارکنان (تعریف شیفت کاری) امری اجتناب ناپذیر است.
در این بخش با انواع شیفت های کاری از جمله شیفت چرخشی، اداری، بیمارستانی و آزاد آشنا خواهیم شد. اگر علاقمند یادگیری بیشتر راجع به این موضوع هستید، با ما همراه باشید. (آشنایی با انواع شیفت های کاری در نرم افزار حضور و غیاب (اداری ، چرخشی ، ساعتی و نامنظم)
شیفت کاری چیست ؟
شیفت کاری، یک الگوی مشخص و منظم برای نظم دهی به ورود و خروج پرسنل در محیط کار است. شیفت کاری مشخص می‌کند که هر فرد یا هر گروه در چه ساعتی وارد شرکت شود و در چه ساعتی از محل کار خارج شود. تمامی پرسنل موظفند ورود و خروج خود را با بازه زمانی تعریف شده، هماهنگ نمایند.
انواع شیفت های کاری در هر سازمان بر اساس قوانین کار و سیاستهای کاری آن سازمان، در نرم افزار حضور و غیاب مشخص و تنظیم می‌شود.
انواع شیفت های کاری
ماهیت و سیاستهای مشاغل مختلف با یکدیگر متفاوت است. به طور مثال در یک اداره معمولاً پرسنل در یک ساعتی از صبح وارد محل کار شده و در ساعت مشخصی در بعد از ظهر از اداره خارج می‌شوند. اما در یک شرکت تولیدی ممکن است گروهی از کارکنان صبح کار کنند و گروهی دیگر شب. مشاغل مختلف مانند ادارات و سازمان‌‌های دولتی، کارگاه‌ها و کارخانجات تولیدی و صنعتی، بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی، آتش نشانی، صنایع پتروشیمی و … از بازه‌های زمانی متفاوتی جهت حضور کارکنان در محیط کار استفاده می‌کنند. به طور کلی انواع شیفت های کاری شامل شیفت ثابت یا اداری، چرخشی یا گردشی، آزاد، ساعتی و نامنظم می‌شود.
تعریف شیفت مربوط به دستگاه ساعت زنی و یا مختص به یک نرم افزار خاص نمی‌شود و یکی از تنظیمات مورد نیاز در هر سیستمی حتی نرم افزار حضور و غیاب آنلاین و سیستم حضور و غیاب تحت وب است. در ادامه با انواع شیفت های کاری در نرم افزار حضور و غیاب آشنا می‌شویم.
1. شیفت کاری ثابت یا اداری
تعداد بسیاری از مشاغل از ساعت کاری ثابت و مشخصی دارند. پرسنل اداری هر سازمان معمولاً در یک ساعت مشخص در صبح (مثلاً 7 یا 8) وارد شرکت شده و در ساعت مشخصی (مثلاً 15 یا 16) خروج خود را ثبت می‌کنند. به این نوع شیفت کاری ، شیفت ثابت یا اداری گفته می‌شود. شیفت ثابت، پرکاربردترین مدل ورود و خروج در اکثر کسب و کارهاست.
اگر شخصی دیرتر از ساعت مقرر وارد شرکت شود و یا زودتر از ساعت تعیین شده خروج خود را ثبت کند، مرتکب تخلف شده و دقایق یا ساعات مربوط به تأخیر یا تعجیل از کارکرد وی کسر خواهد شد. ورود قبل از ساعت شروع کار و خروج بعد از ساعات پایان شیفت، به نظر مدیریت و سیاستهای کاری شرکت مربوطه بستگی دارد و می‌تواند به عنوان اضافه کاری محاسبه گردد.
جمعه و تعطیلات رسمی در شیفت کاری ثابت، تعطیل است و اگر پرسنل با نظر مدیریت در این ایام مشغول به کار شوند، مشمول دریافت فوق‌العاده اضافه کاری می‌شوند.
این شیفت های کاری معمولاً به صورت ساعت های کاری 8 ساعته تعریف می‌شوند و به همین دلیل با نام شیفت کاری 8 ساعته نیز شناخته می‌شوند.
2. شیفت چرخشی یا گردشی
شاید این سوال برای شما هم پیش آمده باشد که شیفت چرخشی چیست ؟ یکی از پرکاربردترین انواع شیفت کاری، شیفت چرخشی یا گردشی است. در این شیفت، یک بازه زمانی جهت ورود و خروج تعریف شده و این بازه زمانی به صورت منظم تکرار می‌شود. بنابراین زمان کاری پرسنل به صورت چرخشی تغییر می‌کنند. به طور مثال ممکن است یک گروه کاری طبق این برنامه در زمان صبح در محل کار حاضر شوند و بعد از مدتی شیفت آنها به عصر یا شب تغییر کند.
رایج‌ترین شیفت گردشی، شیفت های نگهبانی هستند و متداول‌ترین شیفت نگهبانی، شیفت کاری 12 ساعته و یا شیفت 48-24 است. در شیفت 48-24 سه گروه کاری داریم. هر گروه 24 ساعت در محل کار حاضر است و 48 ساعت استراحت می‌کند و این برنامه به صورت چرخشی ادامه دارد.
در نوع دیگری از شیفت چرخشی که معمولاً در کارخانجات بزرگ کاربرد دارد، سه بازه زمانی صبح ، عصر و شب تعریف می‌شود. هر گروه از کارکنان یک هفته صبح، یک هفته عصر و هفته سوم شب کار هستند. پس از هفته سوم دوباره این سیکل کاری (صبح-عصر-شب) تکرار می‌شود. به این حالت نوبت کاری نیز گفته می‌شود که در ادامه به این موضوع خواهیم پرداخت.
نمونه ای تعریف شیفت چرخشی را در ویدئوی زیر ببینید.
3. شیفت نامنظم یا بیمارستانی
یکی از انواع شیفت های کاری، شیفت نامنظم یا بیمارستانی است. ساعت کاری مشاغلی مانند برخی از کارکنان بیمارستان‌ها (پرستارها، پزشکان و …) نظم و قاعده خاصی ندارد. یک پرستار ممکن است دو روز شبکار باشد، روز سوم استراحت کند، روز چهارم صبحکار شود و … . برنامه کاری هفته بعد این پرستار ممکن است کاملاً با این هفته متفاوت باشد.
معمولاً در اول هر ماه، برنامه کاری آن ماه برای تک تک روزها مشخص می‌شود. برنامه کاری ماه بعد ممکن است به ماه قبلی متفاوت باشد.
این شیفت با نام شیفت بیمارستانی و شیفت پرستاری نیز شناخته می‌شود.
4. شیفت آزاد شناور
در حالت شناوری، ساعت ورود و خروج مهم نیست، بلکه مدت زمان حضور شخص در محل کار، ملاک محاسبه کارکرد قرار می‌گیرد. در واقع هر شخص موظف است به طور مثال 8 ساعت کار کند. حالا مهم نیست شخص ساعت 7 صبح در محل کار حاضر شود و یا ساعت 9 ورود خود را ثبت کند. شخصی که ساعت 7 صبح وارد شده (با فرض 8 ساعت کار روزانه) باید ساعت 15 خروج خود را ثبت کند. نفر بعدی که ساعت 9 وارد شرکت شده، نمی‌تواند خروج خود را قبل از ساعت 17 ثبت کند.
سایر قوانین مربوط به تأخیر و تعجیل و کسرکار در این شیفت هیچ تفاوتی با سایر الگوهای کاری ندارد. محاسبه میزان کارکرد، اضافه کار و کسرکار بستگی به میزان ساعت کاری تعیین شده دارد.
البته این مدل کاری، نمی‌تواند برای تمامی پرسنل یک اداره یا سازمان اعمال شود. چرا که موجب ایجاد هرج و مرج و آشفتگی در ورود و خروج‌ها شده و نظم سازمان را به هم خواهد ریخت. الگوی شیفت شناور، با تشخیص مدیریت می‌تواند به برخی از پرسنل که شرایط خاصی دارند اختصاص یابد.
در بعضی از مشاغل و با صلاحدید مدیریت، می‌توان به صورت محدود از الگوی شناوری در شیفت ثابت نیز استفاده نمود. به طور مثال می‌توان در شیفت ثابت ساعت ورود 8 و ساعت خروج 16 ، به میزان 30 دقیقه شناوری تعیین کرد. در این صورت اگر شخصی تا ساعت 8:30 دقیقه وارد شرکت شود و ساعت 16:30 خارج گردد، برای او تأخیر (کسرکار) و اضافه کار محاسبه نمی‌شود. در واقع کسرکار و اضافه کار سر به سر می‌شوند. اگر مدت زمان کسر یا اضافه کار از دیگری بیشتر شود، مدت مازاد به عنوان کسر کار یا اضافه کار محاسبه می‌شود. در مثال ذکر شده، شخصی که ساعت 8:30 وارد شرکت شده، اگر ساعت 17 خارج شود. 30 دقیقه از اضافه کار او با کسر کار سر به سر شده و 30 دقیقه به عنوان اضافه کار محاسبه می‌شود.
5. شیفت آزاد ساعتی
یکی دیگر از انواع شیفت های کاری که کم و بیش مورد استفاده قرار می‌گیر، شیفت آزاد ساعتی است. در بعضی از شرکت‌ها، شخص یا گروهی از کارکنان به صورت پروژه‌ای و ساعتی فعالیت دارند. این افراد معمولاً ساعت تردد و میزان کارکرد مشخصی ندارند. به طور مثال پرسنل ساعتی موظف نیستند حتماً روزانه 8 ساعت در محل کار حاضر شوند. میزان کارکرد این افراد بر حسب مدت زمان حضور در محل کار محاسبه خواهد شد. ممکن است یک پرسنل ساعتی در ماه 100 ساعت کار کند و شخص دیگر 140 ساعت. شیفت ساعتی شامل کسر کار و اضافه کار نمی‌شود.
در ویدئوهای زیر با تعریف شیفت های کاری، پیاده سازی تقویم کاری برای انواع شیفت های کاری، حق شیفت کارگران در قانون کار و نوع نوبت کاری و محاسبه آن آشنا می شوید.
نوبت کاری چیست ؟
نوبت کاری یا کار شیفتی عبارت است از تقسیم ساعات کاری شبانه روز به سه بخش صبح ، عصر و شب و تخصیص آن به گروه‌های کاری مختلف.
در بعضی از مشاغل مانند کارخانجات تولیدی بزرگ، صنایع پتروشیمی، آتش‌نشانی و …، نیاز به کار دائم و شبانه روزی پرسنل می‌باشد. از این رو با تعریف نوبت کاری و تخصیص هر یک از نوبت‌ها (شیفت ها) به یک گروه، تمامی ساعت شبانه روز را پوشش می‌دهند.
معمولاً ساعات نوبت های کاری به صورت زیر است :
- نوبت کاری صبح : 6 (صبح) الی 14 (بعد از ظهر)
- نوبت کاری عصر : 14 الی 22
- نوبت کاری شب : 22 الی 6 صبح روز بعد (شب کاری)
انواع نوبت کاری
نوبت کاری در یک شبانه روز می‌تواند به صورت دو شیفته یا سه شیفته تعریف شود:
- نوبت کاری صبح و عصر
- نوبت کاری صبح و شب
- نوبت کاری عصر و شب
- نوبت کاری صبح-عصر-شب
مزایا (فوق العاده) نوبت کاری
کارکنانی که به صورت نوبت کاری مشغول به کار هستند، علاوه بر حقوق و دستمزد اصلی خود، مستحق دریافت فوق‌العاده نوبت کاری نیز هستند. این مزایا به شرح زیر می‌باشد:
- پرسنل نوبت کاری صبح و عصر : 10%
- پرسنل نوبت کاری صبح، عصر و شب : 15%
- پرسنل نوبت کاری صبح و شب : 22.5%
- پرسنل نوبت کاری عصر و شب : 22.5%
به طور مثال اگر حقوق ماهانه پرسنل در یک کارگاه برابر با 4 میلیون تومان باشد، اگر در نوبت کاری صبح و عصر مشغول به فعالیت باشند، علاوه بر دستمزد ماهانه، مبلغ 400 هزار تومان (10 درصد) به عنوان فوق العاده نوبت کاری دریافت می‌کنند و کارکنانی که در نوبت کاری صبح، عصر و شب فعال هستند، مبلغ 600 هزار تومان (15 درصد) مازاد بر دستمزد اصلی دریافت خواهند کرد.
